Coraz więcej praw konsumenta – Dyrektywa towarowa i cyfrowa

w dniu 1 stycznia 2023 r.  weszły w życie przepisy wprowadzające do polskiego prawa regulacje unijnych dyrektyw: cyfrowej i towarowej.

Przepisy te wraz z dyrektywą Omnibus mają wzmocnić pozycję konsumenta w relacjach handlowych z przedsiębiorcą oferującym sprzedaż towarów i usług, w tym również treści i usług cyfrowych.

Najważniejsze zmiany znajdziemy przede wszystkim w ustawie o prawach konsumenta.

Co to jest dyrektywa towarowa i dyrektywa cyfrowa?

Dyrektywa towarowa, to potoczna nazwa Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/771 z dnia 20 maja 2019 r. w sprawie niektórych aspektów umów sprzedaży towarów, zmieniającej rozporządzenie (UE) 2017/2394 oraz dyrektywę 2009/22/WE oraz uchylającej dyrektywę 1999/44/WE. Celem dyrektywy jest ujednolicenie na terenie Unii Europejskiej przepisów prawnych dotyczących zgodności towarów z umową. Dyrektywa towarowa  reguluje również zasady korzystania przez konsumentów ze środków ochrony prawnej, jeśli okaże się, że towar nie jest zgodny z umową.

Dyrektywa cyfrowa, a dokładniej Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/770 z dnia 20 maja 2019 r. w sprawie niektórych aspektów umów o dostarczanie treści cyfrowych i usług cyfrowych,  dotyczy sprzedaży treści cyfrowych takich jak np.:

• e-booki,
• pliki audio i wideo,
• aplikacje,
• programy komputerowe.

Dyrektywa wprowadza zatem nowe kategorie produktów i usług oraz szczególne regulacje prawne w tym zakresie.

Najważniejsze zmiany związane z implementacją powyższych dyrektyw dotyczą:

• uregulowania zasad zawierania przez przedsiębiorców umów dotyczących treści cyfrowych i usług cyfrowych, w tym także sytuacji, gdy treści cyfrowe lub usługi cyfrowe są oferowane konsumentom w zamian za ich dane osobowe.;

• doprecyzowania i uregulowania kwestii związanych z niegodnością towaru z umową oraz rękojmi konsumenckiej.

Rewolucja: nowe zasady reklamacji towarów dla konsumentów

Dotychczas ogólne zasady dotyczące rękojmi były wspólne zarówno dla obrotu konsumenckiego, jak i profesjonalnego i były regulowane przez przepisy zawarte w Kodeksie cywilnym. Od momentu wprowadzenia dyrektywy towarowej w odniesieniu do konsumentów i przedsiębiorców na prawach konsumentów kwestię tę będą regulowane ustawą o prawach konsumenta. Wyjątkiem są regulacje dotyczące rękojmi w zakresie nieruchomości – tu nadal będą stosowane przepisy zawarte w Kodeksie cywilnym.

Konsument, czyli kto?

Zgodnie z art. 7aa ustawy o prawach konsumenta przepisy dotyczące konsumenta zawarte w rozdziałach 4, 5a i 5b (a więc dotyczące prawa odstąpienia od umowy zawartej na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa, odpowiedzialności przedsiębiorcy za niezgodność towaru z umową, dotyczące towarów z elementami cyfrowymi i usług cyfrowych) stosuje się do osoby fizycznej zawierającej umowę bezpośrednio związaną z jej działalnością gospodarczą, gdy z treści tej umowy wynika, że nie ma ona dla tej osoby charakteru zawodowego, wynikającego w szczególności z przedmiotu wykonywanej przez nią działalności gospodarczej, udostępnionego na podstawie przepisów o Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej.

Konsumentem będzie zatem nie tylko każdy, kto dokonuje zakupów na cele prywatne, leczy także każdy przedsiębiorca prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą, który nie prowadzi działalności gospodarczej w zakresie nabywanych towarów lub usług.

Wydłużony czas na założenie reklamacji

Do końca 2022 roku konsument miał rok na zgłoszenie roszczeń z rękojmi. Po zmianach wprowadzonych dyrektywą towarową przedsiębiorca będzie odpowiadał za niezgodność towaru z umową, która ujawniła się w ciągu dwóch lat od momentu dostarczenia go do konsumenta. Przyjmować się będzie, że wady ujawnione w tym terminie istniały w momencie dostarczenia towaru.

Skrócony czas odpowiedzi na reklamację

Na gruncie dotychczasowych przepisów sprzedawca miał obowiązek udzielenia odpowiedzi na reklamację złożoną przez kupującego w terminie 30 dni, chyba że co innego wynikało z przepisów szczególnych. Na gruncie wprowadzonej dyrektywy towarowej czas na udzielenie odpowiedzi na reklamację przez przedsiębiorcę został skrócony do 14 dni.

Brak odpowiedzi na reklamację w tym terminie będzie oznaczał jej akceptację przez przedsiębiorcę.

Zwrot, naprawa i wymiana towaru a koszty dostawy

Na podstawie nowych przepisów sprzedawca ma prawo rozpatrywać reklamację w kategorii naprawy lub wymiany produktu. Dopiero gdy przedsiębiorca odmówi wymiany produktu lub nie dojdzie ona do skutku, konsument będzie mógł wystąpić o zwrot pieniędzy lub obniżenie ceny za reklamowany produkt.

W przypadku naprawy lub wymiany towaru przedsiębiorca będzie standardowo ponosić koszt odesłania towaru, ale również będzie zobowiązany do jego odbioru od konsumenta na swój koszt. W przypadku, gdy klient będzie chciał zwrócić uszkodzony towar, powinien dokonać tego niezwłocznie na koszt przedsiębiorcy. Zwrot środków przez sprzedawcę powinien zostać zrealizowany w jak najszybszym możliwym terminie, ale nie później niż 14 dni od dnia otrzymania towaru lub dowodu jego odesłania.

Zmiany w zasadach udzielania gwarancji

Należy również dodać, że zmiany dotkną również przepisów dotyczących gwarancji. W tym zakresie co prawda nadal będą mieć zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego, jednak wyłączona będzie możliwość stosowania przez producentów warunków gwarancyjnych, które będą mniej korzystne od tych, jakie dotyczą rękojmi konsumenckiej.

Nowe rodzaje towarów i usług: usługa cyfrowa oraz towar z elementami cyfrowymi

W dyrektywie towarowej i cyfrowej znajdziemy nowe pojęcia, nieznane dotychczas w polskich przepisach, m.in. usługi cyfrowej oraz towaru z elementami cyfrowymi.

Towar z elementami cyfrowymi to  towar zawierający treść cyfrową lub usługę cyfrową lub z nimi połączony w taki sposób, że brak treści cyfrowej lub usługi cyfrowej uniemożliwiłby jego prawidłowe funkcjonowanie.

Do kategorii towarów z elementami cyfrowymi zaliczyć można np. inteligentne sprzęty AGD i RTV takie jak pralki, lodówki dopasowujące temperaturę chłodzenia lub program do aktualnej zawartości lub zwyczajów użytkowników, roboty odkurzające, piekarniki czy telewizory wyposażone w AI, czyli sztuczną inteligencję (ang. artificial intelligence). Towarami z elementami cyfrowymi będą również takie urządzenia jak smartfony czy tablety.

Przez usługę cyfrową rozumie się natomiast usługę pozwalającą konsumentowi na:

• wytwarzanie, przetwarzanie, przechowywanie lub dostęp do danych w postaci cyfrowej,
• wspólne korzystanie z danych w postaci cyfrowej, które zostały przesłane lub wytworzone przez konsumenta lub innych użytkowników tej usługi,
• inne formy interakcji za pomocą takich danych.

Usługami cyfrowymi są zatem np.: usługi wymiany treści wideo i audio oraz inne usługi przechowywania plików online, edycja tekstów lub gry oferowane w chmurze, usługi przechowywania danych w chmurze, poczty elektronicznej, mediów społecznościowych działających w oparciu o chmury aplikacji.

Obowiązki przedsiębiorców dotyczące usług i treści cyfrowych, wprowadzone dyrektywą cyfrową

Obowiązki dotyczące wersji, aktualizacji i zmiany treści lub usługi cyfrowej

Przedsiębiorcy świadczący usługi cyfrowe powinni pamiętać w szczególności o:

• wskazaniu w ramach umów wersji treści bądź usługi cyfrowej

W przypadku braku poinformowania o wersji treści lub usługi cyfrowej użytkownik może oczekiwać dostarczenia najnowszej wersji.

• poinformowaniu użytkownika o aktualizacjach niezbędnych do zachowania zgodności treści lub usługi cyfrowej z umową i ich dostarczeniu.

Aby wzmocnić bezpieczeństwo danych użytkownika sprzętu zawierającego treści cyfrowe, przedsiębiorca będzie zobowiązany do wprowadzania aktualizacji oprogramowania sprzedanego urządzenia. Konsument powinien zostać poinformowany o dostępności aktualizacji, a także o konsekwencjach ich niezainstalowania, czyli np. braku funkcjonowania usługi lub treści cyfrowej.

Niedostarczenie aktualizacji, które uzgodniono w jej treści, uznawane będzie za brak zgodności treści cyfrowych lub usługi cyfrowej z umową, umożliwiającą konsumentowi skorzystanie z reklamacji. Co więcej, wadliwe lub niekompletne aktualizacje również będą uznawane za brak zgodności treści cyfrowych lub usługi cyfrowej z umową, ponieważ oznaczałoby to, że takie aktualizacje nie zostały dokonane w sposób przewidziany w jej treści.

Moment rozpoczęcia świadczenia treści i usług cyfrowych

Przedsiębiorca powinien wyraźnie wskazać moment rozpoczęcia dostarczania treści cyfrowych lub usług cyfrowych, np. poprzez odpowiednie uregulowania w regulaminie sklepu. W przypadku braku regulacji, wprowadzone zostało domniemanie, że treści lub usługi cyfrowe będą dostarczone niezwłocznie po zawarciu umowy.

Akcesoria i instrukcje

Towary powinny być dostarczane z akcesoriami i instrukcjami, których można „rozsądnie oczekiwać”. Muszą być również zgodne z wersją próbną lub zapowiedzią, udostępnionymi konsumentowi przez przedsiębiorcę przed zawarciem umowy. Ma to szczególne znaczenie nie tylko dla prowadzonej sprzedaży, ale też dla komunikatów reklamowych kierowanych do potencjalnych nabywców. Jeśli produkt będzie przedstawiany w reklamie z określonymi akcesoriami bądź podczas realizowania danych funkcji, właśnie w takiej postaci powinien być sprzedawany użytkownikom. W przypadku braku takich akcesoriów lub instrukcji na przedsiębiorcy spoczywa obowiązek wyraźnego poinformowania konsumenta o tym fakcie.

Rękojmia

W zakresie korzystania z usług i treści cyfrowych przepisy przewidują uprawnienie konsumenta do żądania przywrócenia ich zgodności z umową. Uprawnienie do żądania obniżenia ceny lub odstąpienia od umowy aktualizują się dopiero wtedy, gdy:

• doprowadzenie do zgodności z umową jest niemożliwe albo nadmiernie kosztowne;
• przedsiębiorca pomimo starań nie doprowadził do przywrócenia zgodności z umową treści lub usług;
• brak zgodności z umową jest istotny, chyba że przedsiębiorca oświadczył, że jest w stanie doprowadzić do zgodności z umową w rozsądnym czasie lub bez nadmiernych obciążeń dla konsumenta.

Jeżeli aktualizacja negatywnie wpływa na dostęp do treści lub korzystanie z nich, konsument ma prawo odstąpić od umowy w terminie 30 dni.

Czas na zgłoszenie reklamacji

Tak jak i w przypadku towarów, w zakresie treści i usług cyfrowych, przedsiębiorca także będzie odpowiadał za wady ujawnione w przeciągu dwóch lat od ich dostarczenia. Jednak domniemanie braku zgodności treści lub usługi cyfrowej z umową będzie obowiązywało przez okres jednego roku od momentu dostarczenia treści.

Sprzedawca ma obowiązek dokonać zwrotu konsumentowi ceny należnej wskutek skorzystania z prawa odstąpienia od umowy lub obniżenia ceny niezwłocznie, nie później niż w terminie 14 dni od dnia otrzymania oświadczenia konsumenta o odstąpieniu od umowy lub obniżeniu ceny. Zwrot ceny powinien nastąpić przy użyciu takiego samego sposobu zapłaty, jakiego użył konsument, chyba że konsument wyraźnie zgodził się na inny sposób zwrotu, który nie wiąże się dla niego z żadnymi kosztami.

Przedsiębiorca jest zobowiązany do zwrotu ceny jedynie w części odpowiadającej treści lub usłudze cyfrowej niezgodnej z umową oraz treści cyfrowej lub usłudze cyfrowej, których obowiązek dostarczenia odpadł wskutek odstąpienia od umowy. Co więcej, sprzedawca nie jest uprawniony do żądania zapłaty za czas, w którym treść cyfrowa lub usługa cyfrowa były niezgodne z umową, nawet jeżeli przed odstąpieniem od umowy konsument z nich faktycznie korzystał.

Dane osobowe walutą sprzedaży

Przepisy dyrektywy cyfrowej wprowadziły także regulacje sytuacji, gdy konsument w zamian za dostarczoną mu cyfrowo treść lub usługę zamiast zapłaty dostarczy przedsiębiorcy swoje dane osobowe.

Może być to na przykład udostępnienie treści w zamian za możliwość wysyłki przez przedsiębiorcę newslettera.

Wprowadzone zmiany należy ocenić pozytywnie. Praktyka ta była bowiem dotychczas stosowana, natomiast doprecyzowane zostały sytuacje, w których nie podlegały one regulacji ustawy o prawach konsumenta.

Ma to na celu zapewnić identyczną ochronę, jaką mają konsumenci płacący pieniędzmi, konsumentom, którzy przekazują swoje dane osobowe.

Podsumowanie

Implementacja dyrektywy cyfrowej i towarowej wprowadziła szereg bardzo istotnych zmian w sprzedaży konsumenckiej, w tym także dla przedsiębiorców prowadzących sklepy internetowe, którzy muszą dostosować swoją praktykę w szczególności w ramach obsługi klienta w zakresie reklamacji.

Sprzedawcy będą zobowiązaniu również do odpowiedniego oznaczania towaru w umowie, w tym wchodzących w zakres umowy treści cyfrowych, w taki sposób, aby w przyszłości nie narazić się na zarzut dotyczący niezgodności z umową i wdrożenie stosownych praktyk w zakresie obsługi reklamacji.

W celu sprawnego wdrożenia zasad i obowiązków wynikających z dyrektywy towarowej i cyfrowej przedsiębiorcy powinni dokonać przeglądu i dopasowania postanowień regulaminów sklepów internetowych. Konieczne może okazać się również  zaktualizowanie informacji udostępnianych konsumentowi przed zawarciem umowy.

Jeżeli potrzebujesz wsparcia w dostosowaniu umów zawieranych z konsumentami i regulaminów sklepu do dyrektywy towarowej i cyfrowej, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią.