Testament jest jednym z ważniejszych dokumentów, gdyż stanowi wyraz ostatniej woli i decyduje o losach majątku po śmierci. Prawo przewiduje jednak sytuacje, w których testament, mimo formalnego sporządzenia, może zostać uznany za nieważny.
Podstawy unieważnienia testamentu
Zgodnie z art. 945 § 1 Kodeksu cywilnego, testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:
- w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli – oznacza to, że spadkodawca w chwili sporządzania testamentu nie był w stanie racjonalnie ocenić swoich działań, np. z powodu choroby psychicznej, zaburzeń świadomości, silnego wzburzenia emocjonalnego, działania alkoholu czy leków;
- pod wpływem błędu, który uzasadnia przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał w błędzie, nie sporządziłby testamentu tej treści – przykładowo, gdy testator został wprowadzony w błąd co do istnienia lub zachowania się osoby, którą obdarowuje, bądź co do stanu swojego majątku;
- pod wpływem groźby – czyli w sytuacji, gdy spadkodawca został zmuszony do sporządzenia testamentu w określonej formie, np. pod naciskiem psychicznym, szantażem lub przymusem.
Terminy na zakwestionowanie testamentu
Nie można powoływać się na nieważność testamentu bezterminowo. Art. 945 § 2 Kodeksu cywilnego stanowi, że na nieważność testamentu z wyżej wskazanych przyczyn nie można się powołać po upływie trzech lat od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie dziesięciu lat od otwarcia spadku (czyli od dnia śmierci spadkodawcy).
Po upływie tych terminów możliwość podważenia testamentu wygasa bez względu na to, jak oczywista byłaby przyczyna jego nieważności.
Jak wygląda proces unieważnienia testamentu w praktyce?
Unieważnienie testamentu następuje na drodze sądowej – w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku lub w osobnym procesie cywilnym. Osoba, która kwestionuje ważność testamentu, powinna:
- wskazać konkretną przyczynę nieważności,
- udowodnić okoliczności, na które się powołuje (np. poprzez dokumentację medyczną, zeznania świadków, opinie biegłych).
Sąd każdorazowo bada okoliczności sprawy, a unieważnienie testamentu może dotyczyć całego dokumentu lub jego części – jeśli tylko niektóre postanowienia zostały sporządzone pod wpływem błędu, groźby lub w stanie wyłączającym świadomość.
Najczęstsze sytuacje w praktyce
W praktyce kancelarii sprawy dotyczące unieważnienia testamentu często wynikają z:
- sporządzenia testamentu przez osobę starszą, cierpiącą na demencję chorobę Alzheimera, lub chorobę alkoholową
- presji ze strony członków rodziny lub opiekunów,
- fałszywych informacji przekazanych spadkodawcy (np. o zachowaniu dzieci lub stanie majątku),
Unieważnienie testamentu jest możliwe, ale wymaga udowodnienia istnienia jednej z przesłanek z art. 945 Kodeksu cywilnego. Kluczowe znaczenie mają dowody – w szczególności opinie biegłych lekarzy, świadków czy dokumentacja medyczna.
Jeżeli masz wątpliwości co do ważności testamentu lub podejrzewasz, że został on sporządzony pod wpływem nacisku lub błędu, warto skonsultować się z prawnikiem. Profesjonalna analiza dokumentu i okoliczności jego powstania pozwoli ocenić, czy istnieją realne podstawy do jego unieważnienia.
