Kwestie dziedziczenia majątku po śmierci bliskiej osoby regulowane są przez przepisy Kodeksu cywilnego. Polskie prawo przewiduje dwa zasadnicze sposoby nabycia spadku – dziedziczenie testamentowe oraz dziedziczenie ustawowe. Wybór trybu dziedziczenia zależy od tego, czy zmarły pozostawił ważny testament.
Dziedziczenie testamentowe
Dziedziczenie testamentowe ma pierwszeństwo przed ustawowym. Oznacza to, że w pierwszej kolejności o podziale majątku decyduje wola spadkodawcy wyrażona w testamencie.
Testament jest czynnością prawną, dzięki której spadkodawca może swobodnie rozporządzić swoim majątkiem na wypadek śmierci, wskazując osoby, które mają po nim dziedziczyć, oraz określając udziały, jakie przypadają poszczególnym spadkobiercom.
Najczęściej spotykane formy testamentu to:
- testament własnoręczny (holograficzny) – sporządzony w całości odręcznie, opatrzony podpisem i datą,
- testament notarialny – sporządzony przez notariusza w formie aktu notarialnego; zapewnia największe bezpieczeństwo i pewność prawną,
- testament allograficzny – złożony ustnie przed odpowiednim organem (np. wójtem, burmistrzem, kierownikiem USC) w obecności świadków.
Warto pamiętać, że choć spadkodawca ma prawo dowolnie rozporządzać majątkiem, to osoby najbliższe (np. dzieci, małżonek) zachowują prawo do zachowku, nawet jeśli nie zostały ujęte w testamencie. Wyjątkiem prawa do zachowku jest wydziedziczenie, o którym można przeczytać w tym artykule – odnośnik do Wydziedziczenia
Dziedziczenie ustawowe
Jeżeli spadkodawca nie pozostawił testamentu lub testament okaże się nieważny, – odnośnik do artykułu o unieważnieniu testamentu – zastosowanie znajdują przepisy o dziedziczeniu ustawowym. W takim przypadku krąg spadkobierców i wysokość ich udziałów określa ustawa.
Kolejność dziedziczenia ustawowego:
- W pierwszej kolejności dziedziczą małżonek oraz dzieci zmarłego, w częściach równych, z tym że udział małżonka nie może być mniejszy niż 1/4 całości spadku.
- W przypadku braku zstępnych (dzieci, wnuków) – dziedziczą rodzice, rodzeństwo oraz zstępni rodzeństwa.
- W dalszej kolejności – dziadkowie i ich zstępni, następnie pasierbowie.
- W razie braku jakichkolwiek spadkobierców – spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy lub Skarbowi Państwa.
Stwierdzenie nabycia spadku
Aby formalnie potwierdzić prawo do dziedziczenia, konieczne jest:
- złożenie w sądzie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku, albo
- sporządzenie u notariusza aktu poświadczenia dziedziczenia (jeżeli między spadkobiercami nie ma sporu).
Dopiero po uzyskaniu jednego z tych dokumentów możliwe jest np. przeniesienie własności nieruchomości lub uzyskanie dostępu do środków finansowych po zmarłym.
Przyjęcie lub odrzucenie spadku
Każdy spadkobierca ma prawo zdecydować, czy przyjmie, czy odrzuci spadek. W imieniu małoletnich spadkobierców czynią to ich rodzice lub opiekunowie prawni.
Można to zrobić w jednej z trzech form:
- przyjęcie spadku wprost – z pełną odpowiedzialnością za długi spadkowe,
- przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza – odpowiedzialność tylko do wartości majątku spadkowego,
- odrzucenie spadku – rezygnacja z dziedziczenia.
Oświadczenie w tej sprawie należy złożyć w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania do spadku.
Zatem nabycie spadku może nastąpić zarówno na podstawie testamentu, jak i przepisów ustawy.
Sporządzenie testamentu pozwala spadkodawcy na świadome i bezpieczne rozdysponowanie majątku, a w przypadku jego braku – przepisy ustawowe zapewniają ochronę najbliższej rodziny.
Każda sprawa spadkowa ma jednak indywidualny charakter. W razie wątpliwości warto skonsultować się z prawnikiem, który pomoże dobrać odpowiednie rozwiązanie oraz przeprowadzi przez formalności związane z dziedziczeniem.
